ekoshapu

​माझी आजी महाभारतातल्या गोष्टी सांगायची… त्यातली एक कृष्ण-सत्यभामा यांची होती.

कृष्णाला रुक्मिणी आणि सत्यभामा अशा दोन बायका होत्या. तशा १६,००० होत्या म्हणे, पण त्यातल्या प्रमुख ह्या दोन.होत्या. रुक्मिणी प्रेमळ आणि समंजस (थोडक्यात “आदर्श” बायकोसारखी  ) होती. तर सत्यभामा प्रेमळ पण खाष्ट, चीडचीड करणारी, भांडकुदळ, संशयी, मत्सरी अशी होती (थोडक्यात “खऱ्या” बायकोसारखी  )

मी लहानपणी वाचलेल्या सगळ्या गोष्टींमध्ये राजांना दोन बायका असायच्या – एक आवडती आणि एक नावडती. हल्ली महागाई इतकी वाढली आहे की २ बायका परवडणे अवघड आहे. म्हणून त्यांना एकच बायको असते – नावडती

हे विषयांतर झाले. असो.

तर कृष्ण आणि सत्यभामा यांचे सतत भांडण व्हायचे. सत्यभामा आणि रुक्मिणी यांची घरं शेजारी-शेजारी च होती. आणि सत्यभामाला तिच्या संशयी स्वभावाप्रमाणे कृष्ण रुक्मिणीवर जास्त प्रेम करतो, जास्त वेळ देतो… असं वाटायचं. हे आपल्याकडे कविवर्य ग. दि. माडगूळकर यांनी अतिशय काव्यात्म आणि समर्पक रितीने एका गीतात मांडले आहे.

सत्यभामा कृष्णाला विचारते: “बहरला पारिजात दारी, फुले का पडती शेजारी“.

पारिजातकाचे झाड स्वर्गातून कृष्णाने पृथ्वीवर आणले. हे झाड कोठे लावावे यावरून सत्यभामा आणि रूक्मिणी यांच्यात वाद झाला. कृष्णाने ते झाड सत्यभामाच्या अंगणी अशा ठिकाणी लावले की फुले उमलल्यावर रुक्मिणीच्या अंगणात पडावे.

ह्यात पारिजातकाचे झाड हे प्रेमाचे रूपक म्हणून वापरले आहे. संपूर्ण गीत हे असे आहे:

========================

बहरला पारिजात दारी

फुले का पडती शेजारी

माझ्यावरती त्यांची प्रीती

पट्टराणी जन तिजसी म्हणती

दुःख हे भरल्या संसारी।

असेल का हे नाटक यांचे

मज वेडीला फसवायाचे?

कपट का करिती चक्रधारी।

का वारा ही जगासारखा

तिचाच झाला पाठीराखा

वाहतो दौलत तिज सारी।

… फुले का पडती शेजारी।।

========================

म्हणजे कृष्ण पण असा चतुर आणि खोडकर होता की त्याने झाड लावले सत्यभामेच्या अंगणात पण ते अशा प्रकारे लावले की त्यातूनही तिची चीडचीड आणि जळजळच होईल!

हे परत विषयांतर झाले. असो.

तर सत्यभामा त्यामुळे सारखी चिंताग्रस्त असायची, कि कृष्णाचं तिच्यावर सगळ्यात जास्त प्रेम आहे का नाही. म्हणून तिने कृष्णाला विचारले: “मी तुम्हाला किती प्रिय आहे?”

ती आत्ताच्या काळात असती तर “On scale of 1 to 10, 1 being ‘I don’t hate you’ and 10 being ‘I am totally into you’, how much do you love me?” असा पॉईंटेड प्रश्न विचारला असता. पण असा ओपन एंडेड प्रश्न विचारल्यामुळे पुन्हा कृष्णाला खोडकरपणा करायची संधी मिळाली.

कृष्ण म्हणाला: तू मला मिठाइतकी प्रिय आहेस!

सत्यभामा म्हणाली: “म्हणजे?”

पुलंनी “खिल्ली या पुस्तकात बिरबल आणि जहाँपनाह अकबर यांच्या गोष्टींबद्दल जे अचूक भाष्य केलं आहे ते इथे बरोब्बर लागू होते! पुलं म्हणतात की अकबर प्रश्न विचारण्यात हुशार असला तरी उत्तर समजण्यात असेलच याची खात्री नव्हती. त्यामुळे बिरबलनी दिलेले चतुर उत्तर अकबरला पहिल्यांदा कधीच समजायचे नाही, आणि मग बिरबलला खुलासा करावा लागायचा.

तर या गोष्टीत बिरबलाच्या भूमिकेत कृष्ण आणि अकबराच्या भूमिकेत सत्यभामा असं काहीसं आहे.

तर सत्यभामा म्हणाली: “म्हणजे? मी एखाद्या गोडधोड पक्वान्नांसारखी नाही तर मिठासारखी आहे?

कृष्ण म्हणाला: “मिठाशिवाय एक तरी पाककृती चांगली होऊ शकते? मिठाशिवाय जेवण जसे अळणी होईल तसे तुझ्याशिवाय माझे जीवन अळणी होईल”

हुश्श… थोडक्यात अतिशय साध्या गोष्टी उगाचच अवघड उपमा वापरून (उपमा without मीठ ) सांगायच्या आणि आपला चतुरपणा दाखवून द्यायचा. कोणी रचल्या अशा गोष्टी माहिती नाही.

पण हे सगळं आत्ता आठवायचं कारण म्हणजे, तुमचे पंतप्रधान (जे कृष्णाचे किंवा देवाचे अवतात आहेत अशी अनेकांची ठाम श्रद्धा आहे!) हे अशाच अगम्य भाषेत आणि ओढून ताणून आचरट उपमा (again उपमा without मीठ) देत असतात. त्यामुळे कोण किती इम्प्रेस होतं माहिती नाही (भक्त समुदाय सोडून) पण करमणूक तरी चांगली होते.

आजचे लेटेस्ट उदाहरण बघा…

​भारत आणि कॅनडा हे (a  + b ) वर्ग च्या फॉर्मुल्या मधल्या “२ab” सारखे आहेत!? म्हणजे इतके घट्ट, एकजीव, inseparable वगैरे वगैरे असं म्हणायचं असेल बहुतेक.

आता आधीच आपली बहुतांश जनता ही सत्यभामेपेक्षा मंद आहे… निदान सत्यभामेला दिलेले मीठाचे उदाहरण स्वयंपाकाशी संबंधित असल्यामुळे तिला थोडी फार कल्पना असायची शक्यता होती. पण आपल्या देशात अनेक साक्षर (ज्याला हल्ली सुशिक्षित असंही म्हणतात) लोकांना गणित आणि (a+b) वर्ग वगैरे गोष्टी न झेपणाऱ्या आहेत… त्यांना असे उदाहरण देणे म्हणजे विनोदच आहे.

अशी कल्पना करा की हा चित्रपटातला प्रसंग आहे. नायक नायिकेला म्हणतोय: “(a  + b ) वर्ग च्या फॉर्मुल्या मधल्या “२ab” सारखे आपण एकरूप आहोत!” तर किती विनोदी वाटेल तो प्रसंग… आता अशी कल्पना करा की हा प्रसंग चित्रपटातला नसून प्रत्यक्ष जीवनातला आहे, आणि तुम्ही तुमच्या पत्नीला  “(a  + b ) वर्ग च्या फॉर्मुल्या मधल्या “२ab” सारखे आपण एकरूप आहोत!” असं म्हणत आहात, तर तो प्रसंग विनोदी नाही तर अत्यंत हास्यास्पद वाटेल… ज्यांना शंका असेल त्यांनी आज घरी गेल्यावर हा प्रयोग करून बघा.

आणि आता असा विचार करा कि हा हास्यास्पद प्रसंग एका देशाच्या पंतप्रधानांनी दुसऱ्या देशाच्या बाबतीत खरा करून दाखवलाय… म्हणजे नुसता हास्यास्पद नाही तर अत्यंत उथळ पण वाटेल.

असो. तुम्हाला वाटेल मी “नमोरुग्ण” आहे. तसं समजा हवं तर. पणकाही पदांची, आणि विशिष्ट प्रसंगाची dignity राहायला पाहिजे असं वाटणाऱ्या orthodox लोकांपैकी मी एक आहे. बाकी आचरट विनोद आणि शब्दखेळ करायाला आपल्याकडच्या निवडणुका आणि प्रचाराची भाषणं आहेतच.. तिथे चालू द्या आपले मनोरंजनाची मन की बात…​